Kavaldunyasi
Would you like to react to this message? Create an account in a few clicks or log in to continue.
Kavaldunyasi

kaval dünyası, , , na hoş, , , geldiniz...
 
AnasayfaAramaLatest imagesKayıt OlGiriş yap

 

 MÜZİK KÜLTÜRÜMÜZDE TEKE YÖRESİ BURDUR SİPSİLİSİ(SİPSİSİ) 2

Aşağa gitmek 
YazarMesaj
Kaval Dunyasi
Admin
Kaval Dunyasi


Mesaj Sayısı : 124
Kayıt tarihi : 16/08/07

MÜZİK KÜLTÜRÜMÜZDE TEKE YÖRESİ BURDUR SİPSİLİSİ(SİPSİSİ) 2 Empty
MesajKonu: MÜZİK KÜLTÜRÜMÜZDE TEKE YÖRESİ BURDUR SİPSİLİSİ(SİPSİSİ) 2   MÜZİK KÜLTÜRÜMÜZDE TEKE YÖRESİ BURDUR SİPSİLİSİ(SİPSİSİ) 2 EmptyC.tesi Ağus. 18, 2007 1:09 pm

ŞU HALDE TANIMAK VE ÇALMAK İÇİN NEDİR BU NEFESLİ ÇALGIMIZ?

Neresi boru?, Neresi sipsi? Burası boru burası sipsisi diyebilmeliyiz.

Yaptığım alan araştırmalarımda yüz yüze görüştüğüm, konuştuğum, derleme yaptığım ustalar bu sazımıza ve bu sazımızın parçalarına çeşitli isimler taktığını tesbit ettim. (Osman Ali Aslan, İsmail Evcil, Ali Tekin, Kazım Yılmaz, Mehmet Ali Kayabaş, Hüseyin Demir, Tuncay Türe, İnanç Ekinci,)

“Türk dil kurumunun derlediği bizlere ulaştırdığı derleme sözlüğünde sipsi bölümüne bakalım.”

“Sipsi :(l) (Sibsi,sübsübü) l—Ağaç dallarından yapılan düdük.

(Banus, Eğirdir, Oğuz, Acıpayam, —Dz.,—Ay.—Gölcük, İzmit, Kc., Suluca, Lapseki, —Ckl., Mustafakemal Paşa—Brs.Bozhöyük—Bil. ,İstanbul, Mesudiye—Or.—,Tr., Koyulhisar, Ağrakos, Suşehri, — Sv. ,Ank., Çumra, Ermenek—Kon. ,Karkınkürü - Mug.,Çorlu—Tk. ,Luleburgaz— Krk.”11

Görüldüğü gibi Sipsili (sipsi ) sadece Teke yöresinde bilinmiyor. Hemen Hemen Yurdumuzun her köşesinde tanınıyor, biliniyor kullanılıyor.

Derleme sözlüğünün ek bir bölümünde:

“Sipsi:l. Söğüt dalından yapılan düdük. (susurluk – Bağ. ,Eldirek, Fethiye, Muğla, Konya, Katransa, Kayalar, Selanik.)” 12

Göçlerle, savaşlarla sipsi bugünkü sınırlarımızın dışında kalan yerlere ulaşmıştır.

Bulgaristan Razgrat Doğumlu Mehmet Aliş (Sezen) Ot ve ağaç dallarından sipsinin yapılmasını çalınmasını kendi el yazısı ile bizlere tespit etmiştir. Pişmiş topraktan yapılan sipsilerin de varlığını belirtmiştir. Pişmiş topraktan yapılan sipsiyi tek kanatlı uçağa benzetmiştir. Uçağın gövdesine beş delik sağ kanadına da bir delik açıldığını ünü son sesin kanattaki delikten elde edildiğini anlatmıştır.

MÜZİK KÜLTÜRÜMÜZDE TEKE YÖRESİ BURDUR SİPSİLİSİ(SİPSİSİ) 2 Sibsi3

Yukarıda Sipsili nedir? Sipsi nedir?Neresi sipsidir? Neresi borusudur demiştik. Sipsili İki bölümden oluşmaktadır. Yukarıda adı geçen bütün ustalar da Sipsiliye iki ayrı isim takınaktadırlar.

A—(Gövde, Götlük, altlık, götlek) Üzerinde deliklerin bulunduğu, hava selenlerinin uzatılıp, kısaltıldığı BORU KISMI. Boru.

B—(Ağızlık, cukcuk, sıbızgu, cıkşık, sebezgu) SİPSİ KISMI. Sipsinin boruya takılarak elde edilen bu sazımızın adı öyleyse nedir? Sipsi artı boru eşittir sipsi deyemeyiz. Bu birleşimin içinde hem sipsi, hem de boru vardır. Bu sazımızın adına sipsi diyemeyiz. Çünkü sipsi zurnada, (Meyde, balabanda da) tulumda sipsi bulunmaktadır.

Sipsi zurnada, meyde, tulumda sesin oluşması için titreyen ses oluşturan bölümdür. Boru ise üzerinde delikler bulunan, içi boş kargıdan, kanat kemiğinden, ağaçlardan yapılan bölümdür.

“SİLİNDİR BİÇİMLİ BORULARDAKİ HAVA SÜTUNLARININ TİTREŞİMLERİ”

Hava sütunları da gergin teller gibi, çeşitli titreşim biçimlerine (modlarına) uyarak titreşebilir, ve bir selen demeti oluştururlar. Dolayısıyla zengin dolgun hoşa giden sesler verirler"13

Halkın bulup yakıştırdığı isimlere elbette en güzelidir. Halkın isimlendirdiği (taktığı Gövde, götlük, götlek, altlık) isimleri yine yaşasın. Bundan rahatsız olunmaz.

Biz erkek egemen bir toplumuz. Sipsi boruya sokulduğu, girdiği için , birazda ironi olsun diye (Gövde, götlük, götlek, Altlık) diyoruz. Bu sazımızın parçalarının ve kendisinin adını koymazsak bazı etmenlere yenilerek aramızdan ayrılması Türk Halk Müziği için büyük kayıp olur. Atalarmız isim bir boncuktur demişlerdir. İşin gereği doğrusu Zeren kocaya göre de gövde değil Sipsili borusudur.

..."Çoban çocuklarımız da ağaç kabuğundan en eski Türkler gibi bura bura boru yapıp ve sipsi (sıbızgı) takıp öttürürler. (Bak çocuk çalgıları.) Ferhenkte: Bergu. İranda trompete hala sadece bergu diyorlar."14

Mahmut Ragıp Gazimihal hocamızda bize öncülük ediyor. Öncelikle bu sazımızın iki parçasına birden sipsi diyemiyoruz. Boru + (artı) sipsi eşittir (=) sipsili olur. Sipsili sıbızgalı sipsisi kelimelerini de ekleyebiliriz ama sipsili en güzel ad olur.

Zaten bu sazımızı çalanlar, yapanlar deliklerin olduğu yere ayrı isim, üst tarafa titreşimin oluştuğu bölüme de ayrı bir isim koymuşlardır. Öyleyse: Boru + sipsi = sipsili. Bu çalgımız sipsilidir.

Bu oyuncak çocuk düdükleri mevsimlik yapılırdı. Bahar olunca ceviz ağaçlarının , söğüt ağaçlarının ince şah dalları kesilip alınarak rahat bir yere taşınırdı. Düz bir taş bulunurdu. Kesilen dallardan sipsilik, hottukluk, zipçilik olacaklar ayrılırdı. Öncelikle hottuklar yapılırdı.:İnce dallar 5, 6 cm olarak belirlenir dal eni boyunca, kabuk odunsu tabakaya kadar kesilir. Kesilen kısım düz taşın üzerine koyarak bıçağın sapı ile gayet yavaş olarak vurulur. Bu vuruş ritmiktir. Bıçak dalın üzerine vurulurken bir taraftan da bot, bot, botlamış, kara devem atlamış, hottuk botlamış, denir ve yeniden vurularak ayrılan kabuk burularak çıkarılır Çıkarılan kabuk bir ucundan bir santim kadarı dış kabuk sıyrılır. Sıyrılan temizlenen hottuk ağıza alınır. Ağızdaki hottuk ağızda ıslanır, aynı zamanda ısı verilir. Islandığı ısındığına inanılan hottuk ağızdan çıkarılarak parmak arasına alınarak, dış kabuğu soyulan bölüm yavaşça pireslenir. Soyulan bölüm yassılaşarak titreşme kıvamına gelmiştir. Artık hottuğumuzu öttürebiliriz. İş ağzımıza aldığımız hottuğun avuç içinde avucun açılıp kapatılarak bir kaç daha ses çıkarılmasına kalacaktır.

Bizden büyük çocuklar ise düzgün ve boğum yeri uzun olan dallardan aynı yöntemle 15-20 cm uzunluğunda bir boru çıkarırlardı. Çıkarılan borunun üzerine en çok beş delik açılır, alt tarafa da bir delik açılarak, hottuk bu boruya takılırdı. Sipsilimiz hazır olurdu . En çokta dalalili, dalalili, dalalili diyerek gelinalma havasını çalarlardı. (Cezeyir)

Yetişen kabak dalları, ceviz yaprakları, çeşitli otların yaprakları bize ayrı ayrı saz olurdu. İki baş parmağımızın arasına alınan yaprakları üfleyerek, müzik yapardık.

Güze doğru kargılar olgunlaşırdı. Olgunlaşan kargılardan öncelikle sipsilerimizi yapardık. Yapılan sipsiler çalınırken, borular hazırlanırdı. Hazırlanan borulara sipsiler takılır ihtiyacımız olan yada becerebildiğimiz türküleri çalardık.

“Zurna sipsili bir borudur”15

“Kamış sipsisi , zurnanın ses çıkaran , yani ana bölümüdür’

Mey yassı kamış sipsili bir Türk borusudur. Sipsili ise silindirik sipsiye sahip olan bir Türk çalgısıdır.

Alan araştırmalarım içinde Artvin Şavşat Ciritdüzü köyünde . yaşayan mey ustası. Cabbar usta da bulunmaktadır. Cabbar ustadan mey sipsisi yapmayı öğrenmiştim. Cabbar ustanın hazır kalıbının bir bölümünü keserek bende tek sipsilik bir kalıba sahip olmuştum.

Mey sipsisi için hazırlanan kamış bir kabın içine konarak kaynatılıyor, kaynatılan kamış kalıplanarak mey sipsisi yapılıyor.Ama kamış sıcak su da kaynatıldığı zaman yumuşayan cinsi olmalıdır.

Sipsilinin sipsisini böyle bir işleme tabi tutma şansımız yoktur. Silindirik boru yarılarak titreşmesi sağlanır. Adı da sipsidir.

Sipsileri çeşitli sazlarda alt arta yazarak gösterelim.

ZURNA :

a-sipsi

b-Lüle,etem veya metem.

c-nezik

ç-soluk deliği

d- ana melodi delikleri

e- cin ve şeytan deliği

f- avurtluk

MEY (BALABAN):

a –sipsi

b—Mey borusu

c—Ayar maşası

SİPSİLİ(SİPSİ) :

a—Sipsili(sipsi)borusu

b-Sipsi

a—Tulum sipsileri

b—Tulum boruları

c—Ağaç aksamı (lüle)

Sadece dört tane sipsi ile çalınan sazımızı tanımış olduk. Üflemeli çalgılarımız, sipsilerin titreşmesinden yararlanılarak çalınan (ses elde edilen) sazlarımızdır.

Sipsili ve sipsinin ana maddesi sulak yerlerde yetişen kargı adı verilen kamıştan yapılır. Kullanılan araç ve gereçler ise, sipsiliye yarayacak kargı (kamış) keskin bir bıçak, deliklerin açılmasında kullanılacak 3mm veya 4mm kalınlığında bir tel, sipsinin ve sipsili borusunun içini temizleyecek kuru bir kargı parçası yeterli olacaktır. Sipsili borularının süslü olmasını istiyorsak, delice kiraz, delice vişne ağaçlarının uygun dallarından uygun kabuklar çıkarılarak borulara geçirilir.

Sipsili borusuna delikler açılırken, borunun üzerindeki doğru bir çizgi oluşturulur. Bu doğru üzerinde ustaların ölçülerine uygun üste beş delik, alta bir delik açılır. Bu delikler sipsili borusunun içindeki havanın boyunun değiştirilmesinde kullanılır.

“Bu çalgılarda boruya yan delikler açılmıştır. Deliklerin temel işlevi hava sütununun boyunu değiştirmek farklı frekanslı titreşimler yapmasını sağlamaktır.”20

Yazılı yerel basında, televizyon programlarında, internet sayfalarında borular üzerinde bulunan deliklere perde demekte israr edenler vardır.

“Perde: Perde. is. Far. 4. Müzik. Bir müzik parçasını meydana getiren seslerden herbirinin kalınlık ve incelik derecesi.

5. Bu ses derecelerini sağlamak için çalgılarda bulunan parmakla basılan yer”21

“Perde :İ. Osm./Fars. 1. Bir açıklı önüne görüşü veya ışığı engellemek veya bir şeyi gizlemek için gerilen örtü, kapı, pencere gibi yerlere asılan örtü.

4. Müzik(a)—Bir müzik parçasını meydana getiren seslerden her birinin kalınlık veya incelik derecesi, sesin tizlik ve pestliği.

(b)., Bu ses derecelerini sağlamak için çalgılarda bulunan parmakla basılan yer. (İng.Frt.Fr.ton) (d)—TAMBUR, LAVTA, BAĞLAMA, MANDOLİN, GİTAR gibi bazı mızraplı sazların belirli sesleri vermek ve işaret etmek üzere bağlanan bağ1ar”22

Sipsilinin üzerinde bulunan bu delikler perde değil deliktir. Belirli sesleri elde etmek için sipsilinin borusunun üzerini bağlar bağlanmamış, delerek delikler elde edilmiştir. Bu ses perdeleri perde değil deliktir.

Prof. Dr. M.Ayhan Zeren, Prof. Dr. Bahattin Ögel,Prof. Mahmut Ragıp Gazi Mihal Deliktir diyerek bize yol göstermektedir.

“ a—Müzik Fiziği sayfa 220

b—Türk Kültür Tarihine giriş Sayfa 406

c—A. g. E. Sayfa 448

d—Türk Nefesli çalgıları (Türk Ötkü Çalgıları)sayfa 29

Türk Ötkü (üflemeli )sazlarımızdan, sipsinin titreşmesi ile ses çıkaran ötkü sazlarımız şunlardır.

a—Sipsili b—Mey( balaban) c— Zurna d-Tulum

Sipsisiz, zarsız , sadece hava blokunun titreşmesi ile ses çıkaran üflemeli (ötkü) sazlarımız ise:
Sayfa başına dön Aşağa gitmek
https://kavaldunyasi.yetkin-forum.com
 
MÜZİK KÜLTÜRÜMÜZDE TEKE YÖRESİ BURDUR SİPSİLİSİ(SİPSİSİ) 2
Sayfa başına dön 
1 sayfadaki 1 sayfası
 Similar topics
-

Bu forumun müsaadesi var:Bu forumdaki mesajlara cevap veremezsiniz
Kavaldunyasi :: Üflemeli Enstrumanlar :: Sipsili-
Buraya geçin: