MÜZİK KÜLTÜRÜMÜZDE TEKE YÖRESİ BURDUR SİPSİLİSİ(SİPSİSİ) 5

M.S .938—985” 33— C

Günümüzden 3500 yı1 önce pipa denen sazımızı (kopuzumuzu) Çin’e ihraç eden atalarımız, sipsiliyi de, çifte kavalı da bulmuş çalmıştır. Bundan hiç kimsenin şüphesi olmasın. Anado1u’da, Önasya ‘da,Mısır’da, Avrupa’da,Asya’nın doğusundan verdiğim örneklerle sözü biz Türkmenlere getirmek istiyorum. : Ha sahi kimdi Türkmenler, nerelerden gelip nerelere yerleşmişti, Bu boylar Oğuzlardı. Bilinen 24 boydu.Doğudan, uzaklardan sarıp göçünü gelivermişler.

“Kayıcık (Kayı), Yazır (Yazgır), Düver (Döğer)(Düğer), Dodurga, Kumavavşar Karayükavşar, (Avşar),Bayındır,Çavdır( Çavuldur), Yuva Yuvalak (Yıva) (Yıvva), Salır (Salur)(Salgur)” 33-D

Buralara çadır tutmuş , hem yaylasına hem düzüne . İsim olmuş, isim vermiş ,obasına dağına, suyuna Teke yöresine.

“Türkmen Yörüktür adları, yeniye güzele açık. Edindiği kültürünü korumada tutucudur. Bağnaz ve gerici degillerdir. “34

“Yaylacı ve hayvancı Türkmenler musiki aletleri bakımından en tutucu, fakat sazları, kemençeleri , davul ve zurnaları ile en muhteşem Türk kesimidir. 35

Biz Tiirkmenler sazımızı sözümüzü arar buluruz.Alır kullanırız. . Tanır tanıtırız. Korumak için ,dirilmeyen,sönmeyen, yıpranmayan genlerimize geçiririz.Tüm sazlarımızı şimdi kullanırken, gelecek nesillere aktarır kullanmalarını sağlarız.

Türkmen ilinde Teke yöresinde kimin evinde sipsili, saz, cura, üç telli bağlama, çoban düdüğü yoktur ki. Burdur deyince üç telli bağlamada doğal çok sesle avşar beylerini çalarken ,sipsilide eşlik eder.

“Kar mı yağmış şu Avşarın düzüne

Sızılar mı girmiş kıratımın dizine

Selam söyleyin şu(o) Avşarın kızına( beyine)

Kendi gülüp bizi ağlatıp durmasın”36

SİPSİLİNİN KORUNMASI

Sipsiliyi korumak her zaman çalmaya hazır halde tutmak ayrı bir ustalık gerektirir. Sipsiyi ve borusunu korumak için ustalarımız yine doğal maddelerden yararlanmıştır. Çoban düdüğü kalınlığında bir kargı alınarak bir tarafı boğumlu, kalacak şekilde, bir tarafı da ağız olacak şekle getirilir. Hazırlanan kargının içi boşaltılır. Temizlenir.Hazırlanan sipsili kabının sipsi ve borusu kadar uzunlukta olmasına dikkat edilir. Sipsili kaplarının üzerleri yakılarak bıçakla çizilerek, oyularak, çeşitli Türk motifleri ile süslenir. Bazı ustalarda bu kabı deri bir kılıf içine sokarlar. Hazır1anan kabının havanın nem ve kuraklığından etkilenmemesi için mantarla tıkanır.(Kapatılır)

SiPSİLİYİ HAZIR HALDE TUTMAK

Sipsili kesinlikle kabı içinde tutulmalıdır.

Sipsi ve borusu çabuk kuruyan, çabuk ıslanan bir kargıdan yapılmamalıdır.

Sipsi uzun bir süre çalınarak pişirilmelidir.

Sipsiyi ağızda tutmasını bilmeyenlere kesinlikle vermemelidir.

Akort ipliği yerinde olmalıdır.

Akort ipliği faza kuruyan fazla nem alan maddeden olmamalıdır.

Sipsi dilinin normal bir açıklıkta durması sağlanmalıdır.

Sipsinin dili ile gereksiz şekilde oynanmamalıdır.

SİPSİNİN VE BORUNUN GELİŞTİRİLMESİ

Sipsili borusunun çeşitli metal ve plastik maddelerden geliştirilmesi sağlanabilir. (aliminyum.bakır,nikel, plastik yapılarak).

Sipsili borusuna diğer sipsiler takılarak (zurna,mey-balaban sipsileri) elde edilecek sesler dikkatle incelenmeli.

Sipsinin ve borunun dış alınlığı değiştirilerek denenmeli ve sonuç belirlenmelidir.

Sipsinin ve borunun iç delik genişliği değiştirilerek nasıl bir sonuca varılacağı belirlenmelidir.Borunun iç genişliği de incelenmelidir.

Sipsinin boru uzunluğunu artırılarak ve kısaltılarak nasıl bir sonuca varılacağı belirlenmelidir.

Sipsili borusunda üstte beş delik olduğuna göre Türklerin kendi buluşu olan pentatonik dizi ile ilişkisi araştırılmalı. Sonuç bilim dünyasına sunulmalıdır.

Beşperdeli, üçtelli,üçtelli bağlama ile pentatonik dizi açısından bağı araştırılmalı ve bilimsel bir sonuca varılmalıdır.

Diyez ve bemollerle, daha çok daha rahat ses almak için boruya, sipsiye yapılacak ekleme ve çıkarmalar belirlenmelidir.

Yapılacak çalışmalarda, yapılacak eklemeler, çıkarmalar özüne yani halkın bulduğu esasına bağlı kalmalıdır.

Yapılacak çalışmalar sonucunda elde edilecek yeni veriler ses uyumunu, ses güzelliğini, sesin tınısını, sazın icra kolaylığını bozmamalıdır.



SONUÇ

Bu sazımız sadece batı Akdeniz’ de çalınmaz.Yurdun ve diğer yurtların etkilenmiş her bölgesinde çalınmaktadır.

Bu sazımızın adı sipsilidir.

Boru artı sipsi den meydana gelmiştir.

Ölçüler oturmuştur.Sol karar bir sipsili borusu 17 cm - Do karar olan bir sipsili borusunun uzunluğu 14 cm dir.

Araştırmaya,geliştirmeye hazır ve yatkın bir sazımızdır.

Ses genişliği 7 artı 3 ses. Toplam ses genişliği 10 sestir.

Sipsili borusunun üzerindeki delikler perde değil deliktir. Delikler yardımı ile ses perdeleri bulunmaktadır.Perdelenerek değil.

Tarihte Avarlarda, Uygurlarda, Hititlerde, Akadlarda, Sümerlerde, Mısırlılarda, Çinlilerde çeşitli adlarla çalınmış ve tanınmıştır.

Tarihte kurulan bütün Türk devletlerinde biliniyor çalınıyordu. Türklerin ulaşabildiği her yerde çalınmaktadır, çalınacaktır,

KAYNAKLAR

1—A— Muammer Sun, Murat Katoğlu: Türk Kalarak Çağdaşlaşma —sayfa :19

B—Ahmet Say —Müzik Sözlüğü : Sayfa : 482

2. Prof. Dr. Bahattin Ögel : Türk Kültür Tarihine Giriş 8. Cilt Sayfa : 445

3— a . g . e . sayfa:436

4—a . g . e .Sayfa: 447

5—A— a . g . e :Sayfa 448

B— a . g . e .

6— a . g . e . : Sayfa :461

7—a . g . e . Sayfa :461

8—a . g . e . Sayfa :462

9—Prof Mahmut Ragıp Gazimihal —Türk Nefesli Çalgıları : Sayfa 35 —A ,B

10— a . g . e . : Sayfa —35

11—Derleme sözlüğü 10. Cilt—Sayfa : 3645

12—Derleme Sözlüğü 12. Cilt Ek—1— Sayfa 4698

13— Prof. Dr. M.Ayhan Zeren—Müzik Fiziği— Sayfa 182

14—Prof Mahmut Ragıp Gazimihal—Türk Nefesli Çalgıları Sayfa : 27

15—Prof. Dr.Bahattin Ögel —Türk Kültür Tarihine Giriş :Sayfa 397—8.Cilt

16—a . g . e . —398. sayfa

17— a . g . e . —435. Sayfa

18—Ali Rıza Yalgın — Cenupta Türkmen Çalgıları — Sayfa:22—26

l9—Prof. Dr. Bahattin Ögel —Türk Kültür Tarihine Giriş— Sayfa:439

20—Prof.Dr. M. Ayhan Zeren —Müzik Fiziği — Sayfa: 220

21— Türkçe Sözlük T.D.K. Sayfa 602

22—Okyanus Sözlüğü —Perde maddesi

23—Müzik Fiziği: sayfa:220 —Türk Kültür Tarihine Giriş :406—a g e :448

24—Prof Mahmut Ragıp Gazimihal — Türk Ötkü Çalgıları —Sayfa: 27

25— a . g . e . —Sayfa:35

26—Bilge Umar —Türkiye’deki Tarihsel Adlar — Sayfa :307—308

27—Ekrem Akurgal — Anadolu Kültür Tarihi—Sayfa :296

28— J.G. Macqueen— Hititler —Sayfa— 168

29—Ekrem Akurgal — Anadolu Kültür Tarihi Sayfa:227

30—Prof. Dr. Emil Hersak — Türkler—Avarlar Sayfa ,:641

31— a . g . e —Sayfa :646

32—Prof Mahmut Ragıp Gazimihal—Ülkelerde Kopuz ve Tezeneli Çalgılar Sayfa:21

33—Belkıs Dinçol — Eski Önasyada Ve Mısırda Müzik—Sayfa : 42

33— a . g . e — Sayfa :43

33—Prof. Dr. Bahattin Ögel —Türk Kültür Tarihine giriş —Sayfa : 498

33—D—Cevdet Türkay Oymak— Aşiret ve Cemaatler Sayfa :12

34—Abdurrahman Ekinci —Burdur Araştırmaları Dergisi Sayfa : 23

35—Prof.Dr. Bahattin Ögel—Türk Kültür Tarihine Giriş —8. cilt

36—Abdurrahman Ekinci —Derleme

37— Alan Araştırmalarında yüz yüze görüşülen derleme yapılan ustalar

Osman Ali Aslan, Aziz Karakaya, Mahmut Kılınç, Ali Tekin, Mehmet Ali Kayabaş, Hüseyin Demir, Ismail Evcil, Abdül Acar, Kazım Yılmaz, Tuncay Türe, İnanç Ekinci, Doç. Dr. Hatice Ekinci ,Mehmet Sezen, Yusuf Erkan

Not :Ölen Ustalar İlgili bölümde belirtilmiştir.

38— Çizimler:Endüstri Meslek Lisesi Öğretmeni Mustafa Akdu

39—Kullanılan fotoğraflar: Türk Kültür Tarihinden Türk Ötkü Sazlarından Cenupta Türkmen Çalgılarından

40—Eski Önasya ve Mısırda Müzikten Anadolu Kültür Tarihinden

Abdurrahman Ekinci. Araştırmacı Yazar